Шай-жер бетіндегі ең көне сусындардың бірі. Бастапқыда шай дәрілік өсімдік ретінде, ең алдымен антидот ретінде қолданылған. Біздің заманымыздың 300-400 жылдарында “ча” деп аталатын жас жапырақтар негізінен сусын дайындау үшін қолданыла бастаған, шайдың атауы да осы сөзден шыққан.
Шайдың барлық әртүрлілігі үш негізгі түрге бөлінеді: қара, жасыл және оолонгтар (қызыл және сары шайлар). Түс шайдың әр түрінің химиялық құрамына және негізгі дәмдік және хош иісті белгілеріне әсер етеді.
Жасыл және қара шай бір шай жапырағынан жасалады, бірақ оларды жасау технологиясындағы айырмашылық олардың әртүрлі биологиялық құндылығы мен дәмін анықтайды. Шай жасыл болып қалады немесе қара болады – өндіріс технологиясына байланысты. Ең маңызды айырмашылық-жасыл шай өндірісінде ашыту процесі жоқ (шай шырынын тотығу), ал қара шай өндірісінде шай жапырағының ашытуы 100% құрайды. Жасыл шай алу үшін шикізат термиялық өңдеуден өтеді, онда шай жапырағының ферменттері өледі, бұл шай жапырағындағы заттарды тотығудан сақтайды. Сондықтан химиялық құрамы бойынша жасыл шай “Табиғи” шай жапырағына жақын.
Шайда дәрумендердің барлық алфавиті бар. Оның құрамында А – каротин провитамині бар, ол біздің көру қабілетіміз үшін маңызды және нәзік шырышты қабаттардың – мұрынның, жұтқыншақтың, көмейдің, өкпенің, бронхтардың, несеп-жыныс мүшелерінің қалыпты жағдайын қамтамасыз етеді.
Шайда витаминнің кең тобы бар. Бұл витаминдер – В1 (тиамин), В2 дәрумені (рибофлавин), В15 дәрумені (пантотен қышқылы). Шайдың құрамында аллергияға қарсы никотин қышқылы бар (РР дәрумені) дәрумен бар. Жаңа шай жапырағында лимон мен апельсин шырынынан 4 есе көп, бірақ зауыттық өңдеуде С витаминінің бір бөлігі табиғи түрде жоғалады. Дегенмен, жасыл және сары шайларда аскорбин қышқылы қара шайларға қарағанда 10 есе көп.
Р дәрумені (немесе С2) қан тамырларының қабырғаларын нығайтады, ішкі қан кетулердің алдын алады. Р витаминінің құрамы бойынша шай өсімдіктер әлемінде теңдесі жоқ. Үш, төрт стакан күшті шай ішу арқылы біз денемізді Р витаминінің тәуліктік профилактикалық дозасымен қамтамасыз етеміз.
Шайдың құрамында К дәрумені бар, ол бауырда қанның қалыпты ұюын сақтау үшін қажетті протромбиннің пайда болуына ықпал етеді.
Қазіргі уақытта шай өзінің керемет дәмі мен сауықтыру қасиеттеріне байланысты әлемнің барлық елдеріндегі ең сүйікті сусындардың бірі болып саналады.
Қазақстанда шай кең ассортиментпен ұсынылған және әлемнің түкпір-түкпірінен импортталады. Бұл ретте, барлық шай, қай жерде өндірілгеніне қарамастан, қауіпсіздік көрсеткіштері бойынша (улы элементтер, микробиологиялық көрсеткіштер) “Тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі туралы” КО ТР 021/2011 талаптарына сәйкес келуі тиіс. Таңбалау бөлігінде-тұтынушылық қаптамаға жазылған ақпарат тұтынушыны қаптамада қандай шай бар екендігі туралы жаңылыстырмауы және “Тамақ өнімдері оны таңбалау бөлігінде” КО ТР 022/2011 талаптарына сәйкес келуі тиіс. Кеден одағының бірыңғай кедендік аумағында айналысқа түсетін барлық өнімдер ЕАС бірыңғай айналым белгісімен белгіленетінін есте ұстаған жөн. Сізге қандай шай ұнайтыны маңызды емес: жасыл, сары, қызыл (оолонг) немесе қара шай, ең бастысы, бұл сусын сізге рахат сыйласа болғаны.
Бессонова И.Н.
«ҰССО» Ақтөбе филиалының сәйкестігін
растау бөлімінің жетекші маманы.