Құрамы бойынша бал қан плазмасына өте ұқсас – бұл табиғаттың бірегей туындысы.
Бал – гүлдің шырыны бар жасушаларының тіршілік әрекетінің және араның ферментативті бездерінің секрециясының өнімі. Басқаша айтқанда, өсімдік және биологиялық текті, бағалы химиялық қосылыстарға өте бай, белсенді биологиялық қасиеттері бар өнім.
Балдың құрамына төрт жүзден астам өмірлік маңызды элементтер кіреді. Бұл шырын жиналатын өсімдіктердің ерекшеліктерімен, олар өсетін топырақтың құрамымен, судың және тіпті қоршаған ауаның сапасымен анықталады. Балдың негізгі құрамдас бөлігі – көмірсулар. Оның құрамында шамамен 76% қант бар, оның 74% -ы глюкоза мен фруктоза, олар ағзаға оңай сіңеді.
Балдың құрамында адам ағзасының тіршілігі үшін өте маңызды минералды биологиялық белсенді заттар бар. Олар метаболикалық процестерде және қан түзуде маңызды рөл атқарады. Күшті биоүдеткіштер мен биореттегіштер: калий, кальций, фосфор, натрий, магний, темір, мыс, кобальт, күкірт, молибден, күміс, алтын, литий, хлор және т.б. Іс жүзінде оған қосылмайтын минералды элементтер жоқтың қасы. Өсімдіктер оларды топырақтан алады. Қара түсті балдың құрамында ашық түсті балға қарағанда микроэлементтер айтарлықтай көп. Әсіресе калий, кальций, темір, алюминий, магний, марганец, кобальт.
Балдың маңызды құрамдас бөлігі – қоршаған ортаны өзгертуге қабілетті, барлық химиялық өзгерістерді бақылайтын химиялық реакциялардың биокатализаторлары – ферменттер. Ең маңызды фермент – инвертаза. Ол ондағы қалған сахарозаны шірнеден глюкоза мен фруктозаға ыдыратуды жалғастырады. Ұзақ уақыт сақтау кезінде балда іс жүзінде күрделі қант қалмайды, ал судың мөлшері өте төмен шектерге дейін төмендейді, қышқылдық жоғарылайды. Оның сапасы одан да жақсырақ. Балдың кристалдануы – бұл өнімнің табиғи сақталуы, оның барлық тән қасиеттері мен биологиялық қасиеттерінің ғасырлар бойы сақталуына ықпал етеді. Кристалдану жоғары сапаның көрсеткіші болып табылады. Басқа ферменттерге диастаза, каталаза, фосфатаза және оксидаза жатады. Диастаза, атап айтқанда, сараптама кезінде өнімнің табиғилығы мен жетілуінің сенімді көрсеткіші ретінде қызмет етеді. Ферменттер ас қорыту процесіне көмектеседі.
Балдың құрамында «В» тобының витаминдері, аскорбин қышқылы, «Е» және басқалары, сондай-ақ калий табылған. Бұл ондағы гүл тозаңының дәндерінің болуына, сондай-ақ шырын көздерінің ерекшеліктеріне байланысты. Бал дәрумендер уақыт өте келе ыдырамай, тұрақты түрде сақталатын тамаша орта болып шықты.
Балдың құрамында аралардан алынатын жануар ақуызы, амин қышқылдары – лизин, гистидин, аргинин, аспаргин, глуатамин және адам ағзаларының қызметін қалыпқа келтіруде және оның денсаулығын нығайтуда маңызды рөл атқаратын басқа қышқылдар бар. Оның құрамында сүт, фосфор, лимон, кәріптас, алма, құмырсқа қышқылдары және басқа органикалық қышқылдар, биогенді үдеткіштер, фитогормондар бар.
Аса құнды элементтер мен табиғи заттардың ең бай жиынтығы тек ара ұясында жетілген, су мөлшері 18 пайыздан аспайтын піскен балға ие. Қант пен калийдің жоғары концентрациясына байланысты бұл жоғары энергетикалық ара тағамы зиянды микроорганизмдерге – ашытқылар мен зеңдерге төзімді болады. Ол таза, табиғи антибиотик және күшті бактерицидтік қасиетке ие. Ол созылмалы бронхопневмония, плеврит, дизентерия және басқа да қауіпті ауруларды тудыратын іш сүзегінің қоздырғыштарын және микробтарды жояды.
Балды кейде «қарттарға арналған сүт» деп те атайды. Жастарға сүт не берсе, кәріге бал соны береді, кәрілікті сақтайды. Заманауи диетологтар егде жастағы адамдарға жемістерге, көкөністерге және балға ауысуға кеңес береді. Ол асқазанға ауыртпалық түсірмейді, денеге жеңілдік береді, өмірлік жылуды арттырады, тіпті өте қарт және әлсіреген адамдардың да күшін қалпына келтіреді. Бал балалар үшін де өте пайдалы, олардың психикалық және физикалық дамуына ықпал етеді, денсаулық әкеледі. Ол балалардың бірінші тамағы.
Жүйелі қолдану арқылы олар тәбетті қалыпқа келтіреді, қан мен жасушалардың құрамын, қаңқаның құрылымы мен күшін жақсартады. Бұған микроэлементтердің бай жиынтығы ықпал етеді.
Бал қазір кеңінен қолданылатын денені жалпы тазартудан кейін тамақтану жүйесіне енеді. Балдың белсенді компоненттері денені сыртқы ортаның зиянды әсерінен қорғайды және нығайтады. Атап айтқанда, балдың күнделікті қолданылуы компьютерде жұмыс істейтін адамды оған орнатылған арнайы экрандарға қарағанда сенімдірек және жақсырақ қорғайтыны анықталды. Сіз шай немесе кофе ішкен кезде мүмкін болса қантты балмен алмастырыңыз.
Қостанай филиалында балдың табиғилығын және оны өңдеу технологиясына сәйкестігін анықтайтын зертханалық зерттеулер жүргізілуде. Екі негізгі көрсеткіш анықталады: диастаза саны және оксиметилфурфуролдың мөлшері. Егер бал қатты қызып кетсе немесе ол ескі болса, онда оның құрамындағы оксиметилфурфуролдың мөлшері артады, ал диастаза, керісінше, азаяды. Егер бал 120 тәулік бойы қалса, ондағы диастаз, тіпті дұрыс сақтау кезінде де 2 есе аз болады. Сондай-ақ, диастаза санының мәні балдың ботаникалық шығу тегін жанама растау ретінде пайдаланылуы мүмкін.
Барлығыңызға зор денсаулық тілейміз!
СО басшысы
«ҰлтССО» АҚ Қостанай филиалы
Камышев Ю. А.